සෑම වසරකම ඔක්තෝබර් මස 10 වන දිනට යෙදෙන ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනය යනු දින දර්ශනයේ සටහන් වූ තවත් එක් දිනයකට එහා ගිය වැදගත් සංධිස්ථානයකි. එය මුළු මහත් ලෝක ප්‍රජාවම මානසික සෞඛ්‍යයේ අත්‍යවශ්‍යතාවය පිළිබඳව දැනුවත් කිරීමටත්, ඒ වටා ගොඩනැඟී ඇති කැලැල් හා මිත්‍යා මත දුරලීමටත්, මානසික සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ඇති ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීමටත් ගනු ලබන ගෝලීය ප්‍රයත්නයක් වේ. අප ශාරීරික සෞඛ්‍යයට මෙන් ම මානසික සෞඛ්‍යයට ද මුල් තැන දිය යුතු බව ලොවට සිහිපත් කර දෙන මේ දිනය, සමස්ත මානව වර්ගයාගේම යහපැවැත්ම වෙනුවෙන් කැප වී ඇත.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ (WHO) නිර්වචනයට අනුව, මානසික සෞඛ්‍යය යනු හුදෙක් මානසික රෝගවලින් තොර වීම පමණක්ම නොවේ. එය පුද්ගලයෙකුට තම හැකියාවන් හඳුනා ගැනීමට, එදිනෙදා ජීවිතයේ ආතතීන්ට මුහුණ දීමට, ඵලදායීව හා සාර්ථකව වැඩ කිරීමට සහ තම ප්‍රජාවට යහපත් දායකත්වයක් ලබා දීමට ඇති හැකියාවයි. අපේ ජීවිතයේ සෑම අවධියකදීම, එනම් ළමා වියේ සිට වැඩිහිටි විය දක්වාම, සමබර ජීවිතයක් පවත්වාගෙන යාම සඳහා යහපත් මානසික සෞඛ්‍යයක් අත්‍යවශ්‍ය වේ.
ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනය ප්‍රථම වරට 1992 වසරේදී ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය සම්මේලනයේ (WFMH) මූලිකත්වයෙන් සමරනු ලැබීය. එතැන් පටන් සෑම වසරකම, ගෝලීය ප්‍රජාව මුහුණ දෙන මානසික සෞඛ්‍ය අභියෝග ඉස්මතු කරමින් නව තේමාවක් යටතේ එය සමරනු ලබයි. මෙම දිනයේ මූලික අරමුණු කිහිපයකි.
- දැනුවත් කිරීම (Awareness)
මානසික සෞඛ්‍ය ගැටලු කෙතරම් සුලභ ද යන්න පිළිබඳව ජනතාව දැනුවත් කිරීම සහ ඒවා සුව කළ හැකි බව පෙන්වා දීම. - සමාජයේ අදහස් ධනාත්මක කිරීම
මානසික රෝගී තත්ත්වයන් හමුවේ ඇති සමාජීය තත්ත්වය, වෙනස් කොට සැලකීම (Discrimination) ඉවත් කිරීම. බොහෝ දෙනා ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට මැලි වන්නේ මෙම සමාජීය බිය හේතුවෙනි. - ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනය (Policy Advocacy)
මානසික සෞඛ්‍ය සේවා සහ ආරක්ෂාව සඳහා රජයන් සහ ආයතන වැඩි ආයෝජනයක් කරන ලෙසට බලපෑම් කිරීම.
වර්තමාන සංකීර්ණ ලෝකයේ, ආර්ථික අර්බුද, රැකියා ආතතිය, සමාජ සම්බන්ධතා දුරස් වීම සහ තාක්ෂණයේ අධිභාවිතය වැනි සාධක නිසා මානසික සෞඛ්‍යය බිඳ වැටීමේ අවදානම ඉහළ ගොස් ඇත. මේ නිසා, විශාදය (Depression) සහ කාංසාව (Anxiety) වැනි තත්ත්වයන්ගෙන් පෙළෙන මිලියන ගණනක් ජනතාව සිටින බව ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය පෙන්වා දෙයි. ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනයට ලැබෙන ප්‍රචාරය මඟින්, මෙවැනි තත්ත්වයන් පිළිබඳව විවෘතව සාකච්ඡා කිරීමට අවස්ථාව ලැබීම විශාල ජයග්‍රහණයකි.
මෑත කාලීන ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනයන්වල තේමා තුළින් “මානසික සෞඛ්‍යය විශ්වීය මානව අයිතිවාසිකමක්” (Mental Health is a universal human right) යන සංකල්පය අවධාරණය කෙරිණි. මෙයින් අදහස් කරන්නේ යහපත් මානසික සෞඛ්‍යයක් පවත්වාගෙන යාමට සහ අවශ්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට සෑම පුද්ගලයෙකුටම උපතින්ම අයිතියක් ඇති බවයි. කිසිවකුටත් මානසික රෝගී තත්ත්වයක් නිසා වෙනස්කොට සැලකීමට හෝ සේවා ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට නොහැකිය.
විශේෂයෙන්ම, අපේ රට වැනි සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල මානසික සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ප්‍රමාණවත් සම්පත් වෙන් කිරීම, පුහුණු වෘත්තිකයන් බිහි කිරීම සහ ප්‍රාථමික සෞඛ්‍ය සේවාවට මානසික සෞඛ්‍ය සේවා ඒකාබද්ධ කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.
ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනය අපට උගන්වන්නේ, අන් අයගේ මානසික සෞඛ්‍යය ගැන සැලකිලිමත් වීමට පෙර තමන්ගේම යහපැවැත්ම වෙනුවෙන් ක්‍රියා කළ යුතු බවයි. එසේ කළ හැකි සරල දේවල් කිහිපයක් මෙසේ දැක්විය හැකිය:
- විවේකය සහ නින්ද – සිරුරට මෙන්ම මනසටද ප්‍රමාණවත් විවේකයක් ලබා දීම. දිනකට පැය 7-8 ක නින්දක් අත්‍යවශ්‍ය වේ.
- සමාජ සම්බන්ධතා – හිතවතුන්, පවුලේ අය සමඟ සබඳතා පවත්වා ගැනීම. හුදෙකලාව මානසික අවපීඩනයට හේතුවිය හැකිය.
- ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම් – දිනපතා ව්‍යායාමවල නිරත වීමෙන් මානසික ආතතිය අඩු කර ගත හැකිය.
- වෘත්තීය උපදෙස් – ඔබට පීඩාවක් දැනේ නම්, එය වරදක් ලෙස නොසලකා මානසික සෞඛ්‍ය වෘත්තිකයෙකුගේ (මනෝ වෛද්‍යවරයෙකු, මනෝ උපදේශකවරයෙකු හෝ මනෝ විද්‍යාඥයෙකු) සහාය ලබා ගන්න.
මානසික සෞඛ්‍යය යහපත් සමාජයක් නිර්මාණය කිරීම යනු රජයේ හෝ විශේෂඥයන්ගේ පමණක් කාර්යයක් නොවේ. එය අප සියලු දෙනාගේම වගකීමකි.
- සංවේදී වන්න – අන් අයගේ වේදනාවට සවන් දෙන්න. විනිශ්චය කිරීමෙන් තොරව, කරුණාවෙන් හා සංවේදනයෙන් යුතුව ඔවුන්ට සලකන්න.
- සහාය දෙන්න – මානසික ගැටලුවක් ඇති කෙනෙකුට ප්‍රතිකාර සඳහා යාමට හෝ කතා කිරීමට දිරිමත් කරන්න.
- අපහාස උපහාසවලට ලක්කිරීමෙන් වලකින්න – මානසික රෝගයක් යනු දුබලකමක් හෝ ලැජ්ජා විය යුතු දෙයක් නොවන බව පෙන්වා දෙන්න. එය වෙනත් ඕනෑම ශාරීරික රෝගයක් හා සමාන තත්ත්වයකි.
ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනය අපට කියාපාන්නේ, සෞඛ්‍යය යනු මානසික, ශාරීරික හා සමාජීය යහපැවැත්මේ සම්පූර්ණ එකතුවකි යන පණිවිඩයයි. අපේ මනස නිරෝගී නම් පමණක් අපට සම්පූර්ණ ජීවිතයක් ගත කළ හැකිය. එබැවින්, ඔක්තෝබර් 10 වන දිනට පමණක් සීමා නොවී, සෑම දිනකම මානසික සෞඛ්‍යයට මුල් තැන දෙමු.
