කොස් මැල්ලුමට ගන්නේ පැහුණේ නැති කොස්ය. එහෙත් ඒවා පොළොස් නොවේ. කොස් ගෙඩියේ පොඩි ම ගෙඩි පොළොස්ය. පොළොස් මැල්ලුම, පොළොස් ඇඹුලද අපේ ගැමි ආහාර අතර ප්‍රධාන තැනක් ගනී. හොඳට පැහුණු කොස් ගෙඩියක මදුළු ලුණු දමා තම්බා ගත් විට ද ඉතා රසවත්ය.
කොස් ඇටවලින් සකස් කළ හැකි ආහාර බොහෝය. සමහර ඒවා රස කැවිලිය. සමහර ඒවා වෑංජනය. කොස් ඇට පිටිවලින්ද ආහාර සැකසිය හැකිය. කොස් ඇට බැද, කොටා, පිටි හා කැබලි කර අග්ගලා සෑදිය හැකිය. එසේත් නැතිනම් බැදපු කොස් ඇට ස්නැක් එකක් ලෙස කෑමට ගන්න පුළුවන්.
කොස් වාරයට වැඩියෙන් ලැබෙන කොස් තම්බා වේලා ගෙන අටු කොස් සෑදීම අතීතයේ වැසියන් ආහාර කල්තබා ගත් ක්‍රමයකි. නූතනයේ නම් වියලන යන්ත්‍ර මගින් කොස් වියලා පිටරට යැවීම පවා සිදුකරයි. එය හොඳ ආදායම් මාර්ගයක් ද වෙයි.
- කොස් මැල්ලුම – පැසුණු කොස් මදුළු, කොස් ඇට, පොල්, කහ, කුරැඳු, අබ, කොච්චි, සුදු ලූනු, රතු ලූනු, අමු ඉඟුරැ, ගම්මිරිස් හා ලුණු කොස් මැල්ලුමට එක් කෙරේ. ඒ අනුව කොස් මැල්ලුම යනු හොඳ සාරවත් කෑමකි.
- ගමේ රහස අටු කොස් – කොස් වැඩි කාලයට ඒවා කල් තබා ගැනීමට යොදා ගන්නා ගැමි ක්‍රමවලදී රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිත කරන්නේ නැත. අටු කොස් සාදන්නේ පැසුණ කොස් මදුළුවලින් ඇට ඉවත් කර ගැනීමෙනි. ඉන් පසු කොස් මදුළු තීරැ ලෙස ඉරා ගනී. ඒවා උණු ජලයට දමා බාගෙට තම්බා ගනී. ඉන් පසු ස්වාභාවික අව්වේ දමා දින කිහිපයක් වේලා ගත යුතුය. එසේ වේලූ කොස් හුළං නොවදින සේ හැලියක අසුරා මාස කිහිපයක් තබා ගත හැකිය.
- වැලි කොස් ඇට – වැලි කොස් ඇට කියන්නේ කොස් ඇටය වියළා ගැනීමෙන් සකස් කර ගන්නා එකකි. වියළි වැලි තුළ කොස් ඇට තැන්පත් කර සුළං නොවදින සේ වසා තැබීමෙන් වැලි කොස් ඇට සාදා ගත හැකිය. මෙහිදී සිදු වන්නේ කොස් ඇට වියළීමයි.
- කොස් සිවිඩි – කොස් සිවිඩ්ඩ නටන උණු වතුරේ තම්බා, අව්වේ දමා වේලයි. එසේ වේලූ කොස් සිවිඩි සුළං නොවදින සේ මැටි භාජනයක අසුරා තැබිය යුතුය. එම වේලුණු සිවිඩි ආහාරයට ගන්නේ තෙම්පරාදුවක් ලෙස සකසා ගැනීමෙනි.
- වැල හා වරකා – කොස් ගෙඩිය ඉදුණු විට මහත් සුවඳකින් යුක්තය. කොස් මදුළු මෙළෙක් වේ. රසවත් වේ. මිහිරි වේ. වැල කියන්නේ මදුළ වඩාත් මෙළෙක් වූ ඒවාය. වරකාවල මදුල එතරම් මෙළෙක් නැත. මේ දෙකම ඉතාමත් රස පලතුරකි. ඒවායින් විවිධ ජූස් වර්ග රස කැවිලි පවා සෑදීමට අපේ කාන්තාවෝ දක්ෂය.
